Spis treści
- Charakterystyka rizoktoniozy zbóż (ostrej plamistości oczkowej)
- Czynniki sprzyjające rozwojowi choroby
- Objawy rizoktoniozy zbóż
- Szkodliwość i straty w uprawie zbóż
- Monitoring i profilaktyka
- Zwalczanie rizoktoniozy zbóż
- Znaczenie gospodarcze rizoktoniozy
- Podsumowanie
Charakterystyka rizoktoniozy zbóż (ostrej plamistości oczkowej)
Rizoktonioza zbóż (ostra plamistość oczkowa) to groźna choroba grzybowa atakująca głównie pszenicę, jęczmień, żyto oraz inne gatunki zbóż. Wywoływana jest przez grzyby z rodzaju Rhizoctonia, najczęściej Rhizoctonia cerealis. Rizoktonioza zbóż (ostra plamistość oczkowa) powoduje charakterystyczne, nekrotyczne plamy z jasnym środkiem i wyraźną ciemną obwódką („oczko”), które pojawiają się u podstawy źdźbeł oraz na liściach i pochwach liściowych. Choroba ta może prowadzić do poważnych strat w plonach oraz pogorszenia jakości ziarna.
Czynniki sprzyjające rozwojowi choroby
Rizoktonioza zbóż (ostra plamistość oczkowa) rozwija się najintensywniej w warunkach umiarkowanych temperatur (12–20°C) i podwyższonej wilgotności gleby, zwłaszcza na stanowiskach z dużą ilością resztek pożniwnych. Chorobie sprzyjają zbyt gęsty siew, monokultura zbóż, brak zmianowania oraz nieprzyorane resztki roślinne. Zainfekowanie roślin jest łatwiejsze w latach o mokrej wiośnie i podczas długotrwałego utrzymywania się wilgoci w łanie.
Patogeny przetrzymują się w glebie oraz na resztkach pożniwnych w postaci grzybni i przetrwalników, a ich aktywność wzrasta przy ograniczonej zdrowotności gleby i słabej kondycji roślin.
Objawy rizoktoniozy zbóż
Pierwsze objawy rizoktoniozy zbóż (ostrej plamistości oczkowej) pojawiają się wczesną wiosną lub już jesienią, szczególnie w fazie krzewienia i strzelania w źdźbło. Najbardziej typowe są wydłużone, owalne lub wrzecionowate plamy z jasnym centrum i ciemną, wyraźnie odgraniczoną obwódką. Plamy te występują najczęściej w dolnych partiach źdźbeł oraz na pochwach liściowych. Przy silnej infekcji może dojść do przewężenia źdźbeł, ich łamania się, a nawet wylegania całych kęp.
W warunkach wysokiej wilgotności na powierzchni źdźbeł może pojawiać się brunatna lub oliwkowa grzybnia. Zaawansowane objawy rizoktoniozy prowadzą do przedwczesnego zamierania dolnych liści i ograniczenia powierzchni asymilacyjnej rośliny.
Szkodliwość i straty w uprawie zbóż
Rizoktonioza zbóż (ostra plamistość oczkowa) może prowadzić do istotnego obniżenia plonów, zwłaszcza w latach o sprzyjających warunkach dla rozwoju grzyba. Choroba powoduje przerzedzenie łanu, obniżenie liczby kłosów na jednostce powierzchni oraz spadek masy i jakości ziarna. W przypadku silnego porażenia, zboża mogą wylegać, co utrudnia zbiór i dodatkowo pogarsza parametry technologiczne plonu.
Ograniczenie powierzchni fotosyntetycznej przez przedwczesne zasychanie liści sprawia, że rośliny stają się słabsze, mniej odporne na stres i inne choroby.
Monitoring i profilaktyka
Skuteczna ochrona plantacji przed rizoktoniozą zbóż wymaga regularnego monitoringu, szczególnie w okresie krzewienia i wzrostu źdźbeł. Należy zwracać uwagę na pierwsze plamy oczkowe u podstawy źdźbeł oraz węzłów krzewienia.
- właściwy płodozmian i unikanie monokultury zbóż,
- uprawa odmian o zwiększonej tolerancji na choroby podstawy źdźbła,
- niszczenie resztek pożniwnych poprzez przyorywanie lub rozdrabnianie,
- umiarkowane zagęszczenie siewu i przestrzeganie zalecanych norm wysiewu,
- właściwe nawożenie zapewniające prawidłowy rozwój systemu korzeniowego,
- regularne lustracje pól w newralgicznych fazach rozwoju zbóż.
Działania profilaktyczne mają kluczowe znaczenie w ograniczaniu presji rizoktoniozy na plantacjach zbóż.
Zwalczanie rizoktoniozy zbóż
W praktyce rolniczej zwalczanie rizoktoniozy zbóż (ostrej plamistości oczkowej) opiera się przede wszystkim na działaniach agrotechnicznych i profilaktyce. W przypadku stwierdzenia wysokiego poziomu zagrożenia można zastosować zaprawianie nasion zarejestrowanymi fungicydami, co ogranicza infekcje na etapie wschodów. W sytuacji silnego porażenia plantacji wskazane jest konsultowanie się z doradcami i korzystanie z oficjalnych zaleceń instytucji branżowych, takich jak Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz PIORiN.
W uprawach ekologicznych coraz częściej wykorzystuje się metody biologiczne i wspomaganie naturalnej odporności roślin.
Znaczenie gospodarcze rizoktoniozy
Rizoktonioza zbóż (ostra plamistość oczkowa) stanowi poważne zagrożenie dla stabilności plonowania i jakości zbóż. Choroba ta może doprowadzić do utraty części plonów, pogorszenia jakości ziarna oraz wzrostu kosztów produkcji w wyniku konieczności podejmowania zabiegów ochronnych.
Zrównoważone podejście do ochrony zbóż, oparte na monitoringu, płodozmianie i profilaktyce, pozwala ograniczyć ryzyko rozwoju rizoktoniozy oraz innych chorób podstawy źdźbła.
Podsumowanie
Rizoktonioza zbóż (ostra plamistość oczkowa) to choroba o wysokim znaczeniu gospodarczym w polskich warunkach uprawowych. Skuteczna ochrona plantacji opiera się na profilaktyce, właściwym płodozmianie, niszczeniu resztek pożniwnych oraz stosowaniu kwalifikowanego materiału siewnego. W przypadku zagrożenia należy sięgać po zalecenia instytucji naukowych oraz wdrażać strategie zintegrowanej ochrony roślin, aby minimalizować straty i zapewnić wysoką jakość plonów.
Więcej informacji o innych chorobach zbóż oraz aktualne zalecenia fitosanitarne dostępne są w serwisie branżowym.
