Zapoznaj się z nasza ofertą

Rizoktonioza zbóż (ostra plamistość oczkowa)

Spis treści

Charakterystyka rizoktoniozy zbóż (ostrej plamistości oczkowej)

Rizoktonioza zbóż (ostra plamistość oczkowa) to groźna choroba grzybowa atakująca głównie pszenicę, jęczmień, żyto oraz inne gatunki zbóż. Wywoływana jest przez grzyby z rodzaju Rhizoctonia, najczęściej Rhizoctonia cerealis. Rizoktonioza zbóż (ostra plamistość oczkowa) powoduje charakterystyczne, nekrotyczne plamy z jasnym środkiem i wyraźną ciemną obwódką („oczko”), które pojawiają się u podstawy źdźbeł oraz na liściach i pochwach liściowych. Choroba ta może prowadzić do poważnych strat w plonach oraz pogorszenia jakości ziarna.

Czynniki sprzyjające rozwojowi choroby

Rizoktonioza zbóż (ostra plamistość oczkowa) rozwija się najintensywniej w warunkach umiarkowanych temperatur (12–20°C) i podwyższonej wilgotności gleby, zwłaszcza na stanowiskach z dużą ilością resztek pożniwnych. Chorobie sprzyjają zbyt gęsty siew, monokultura zbóż, brak zmianowania oraz nieprzyorane resztki roślinne. Zainfekowanie roślin jest łatwiejsze w latach o mokrej wiośnie i podczas długotrwałego utrzymywania się wilgoci w łanie.

Patogeny przetrzymują się w glebie oraz na resztkach pożniwnych w postaci grzybni i przetrwalników, a ich aktywność wzrasta przy ograniczonej zdrowotności gleby i słabej kondycji roślin.

Objawy rizoktoniozy zbóż

Pierwsze objawy rizoktoniozy zbóż (ostrej plamistości oczkowej) pojawiają się wczesną wiosną lub już jesienią, szczególnie w fazie krzewienia i strzelania w źdźbło. Najbardziej typowe są wydłużone, owalne lub wrzecionowate plamy z jasnym centrum i ciemną, wyraźnie odgraniczoną obwódką. Plamy te występują najczęściej w dolnych partiach źdźbeł oraz na pochwach liściowych. Przy silnej infekcji może dojść do przewężenia źdźbeł, ich łamania się, a nawet wylegania całych kęp.

W warunkach wysokiej wilgotności na powierzchni źdźbeł może pojawiać się brunatna lub oliwkowa grzybnia. Zaawansowane objawy rizoktoniozy prowadzą do przedwczesnego zamierania dolnych liści i ograniczenia powierzchni asymilacyjnej rośliny.

Szkodliwość i straty w uprawie zbóż

Rizoktonioza zbóż (ostra plamistość oczkowa) może prowadzić do istotnego obniżenia plonów, zwłaszcza w latach o sprzyjających warunkach dla rozwoju grzyba. Choroba powoduje przerzedzenie łanu, obniżenie liczby kłosów na jednostce powierzchni oraz spadek masy i jakości ziarna. W przypadku silnego porażenia, zboża mogą wylegać, co utrudnia zbiór i dodatkowo pogarsza parametry technologiczne plonu.

Ograniczenie powierzchni fotosyntetycznej przez przedwczesne zasychanie liści sprawia, że rośliny stają się słabsze, mniej odporne na stres i inne choroby.

Monitoring i profilaktyka

Skuteczna ochrona plantacji przed rizoktoniozą zbóż wymaga regularnego monitoringu, szczególnie w okresie krzewienia i wzrostu źdźbeł. Należy zwracać uwagę na pierwsze plamy oczkowe u podstawy źdźbeł oraz węzłów krzewienia.

  • właściwy płodozmian i unikanie monokultury zbóż,
  • uprawa odmian o zwiększonej tolerancji na choroby podstawy źdźbła,
  • niszczenie resztek pożniwnych poprzez przyorywanie lub rozdrabnianie,
  • umiarkowane zagęszczenie siewu i przestrzeganie zalecanych norm wysiewu,
  • właściwe nawożenie zapewniające prawidłowy rozwój systemu korzeniowego,
  • regularne lustracje pól w newralgicznych fazach rozwoju zbóż.

Działania profilaktyczne mają kluczowe znaczenie w ograniczaniu presji rizoktoniozy na plantacjach zbóż.

Zwalczanie rizoktoniozy zbóż

W praktyce rolniczej zwalczanie rizoktoniozy zbóż (ostrej plamistości oczkowej) opiera się przede wszystkim na działaniach agrotechnicznych i profilaktyce. W przypadku stwierdzenia wysokiego poziomu zagrożenia można zastosować zaprawianie nasion zarejestrowanymi fungicydami, co ogranicza infekcje na etapie wschodów. W sytuacji silnego porażenia plantacji wskazane jest konsultowanie się z doradcami i korzystanie z oficjalnych zaleceń instytucji branżowych, takich jak Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz PIORiN.

W uprawach ekologicznych coraz częściej wykorzystuje się metody biologiczne i wspomaganie naturalnej odporności roślin.

Znaczenie gospodarcze rizoktoniozy

Rizoktonioza zbóż (ostra plamistość oczkowa) stanowi poważne zagrożenie dla stabilności plonowania i jakości zbóż. Choroba ta może doprowadzić do utraty części plonów, pogorszenia jakości ziarna oraz wzrostu kosztów produkcji w wyniku konieczności podejmowania zabiegów ochronnych.

Zrównoważone podejście do ochrony zbóż, oparte na monitoringu, płodozmianie i profilaktyce, pozwala ograniczyć ryzyko rozwoju rizoktoniozy oraz innych chorób podstawy źdźbła.

Podsumowanie

Rizoktonioza zbóż (ostra plamistość oczkowa) to choroba o wysokim znaczeniu gospodarczym w polskich warunkach uprawowych. Skuteczna ochrona plantacji opiera się na profilaktyce, właściwym płodozmianie, niszczeniu resztek pożniwnych oraz stosowaniu kwalifikowanego materiału siewnego. W przypadku zagrożenia należy sięgać po zalecenia instytucji naukowych oraz wdrażać strategie zintegrowanej ochrony roślin, aby minimalizować straty i zapewnić wysoką jakość plonów.

Więcej informacji o innych chorobach zbóż oraz aktualne zalecenia fitosanitarne dostępne są w serwisie branżowym.